MŌ |
1. E ai ki ngā iwi taketake o te Aō, ko nga tāngata whēnua o Aotearoa, he iwi e whai kaha ana ki ngā mahi pahekoheko ki waenga nui i a rātou otirā ki iwi kē atu hoki. E kaha pūmau te iwi tāngata whēnua ki ōna tikanga me ngā taonga tukuiho, e heke iho nō ngā mātua tūpuna. Ko ētahi uara matua ko te pono, ko te tika me te aroha tonu. Ka hāpai ake rā Te Wakaminenga o Ngā Hapū o Nu Tireni he pou tikanga matua pērā i te manaakitanga. Hei aha? Kia whai waahi ki te whakatinana, ki te whakaatu i ngā puakitanga mō te manaaki tāngata. Ka kitea ngā huihuinga katoa, ngā whakawhitinga whakaaro ki ngā rōpū tauiwi, iwi kē atu. Ka ngana nui ki te pupuri i te mauri, i te hari, me nga, tumanako tonu a ngā tāngata. 2. Ko te tikanga, he mana motuhake tā ia hapū nō roto i tona ake rohe. E kore e taea te tāmi i te mana o hapū kē, o rohe kē atu rānei. Heoi, e taea ngā hapū kia tuhono, kia mahi ngātahi, inā e orite ana ngā kaupapa a rātou. Koia rā tētahi hua nō te tikanga o te Whanaungatanga. Inā e orite te whakapapa, ngā tupuna, te whēnua me te takiwā o ngā hapū. E taea kia 3 nui ake ngā hapū kia piritahi ki te taumata o He wakaminenga mō taua takiwā. Ka huitahi ai ki ngā uara o te tika, o te pono me te aroha tonu. Ka rua, kia mōhiotia ko te wakaminenga nei tētahi itinga o Te Wakaminenga o Ngā Hapū o Nu Tireni. |
3. Nā te roa o te wānanga, i waihangatia e mātou tētahi tukanga kia whakaritea, kia whakapuakitia i He wakaputanga o te Rangatiratanga o Nu Tireni. I whakaputa tēnei mana motuhake ki te ao i te Oketopa 1835. Heoi e 28 tau te roanga o tēnei wānanga kia puta te whakaputanga ki te ao. Koia anake te take nui, e whai whakaritenga mō Te Tiriti o Waitangi, arā, i tukua ki a Kuini Wikitoria te mana whakatū Kāwanatanga ki Aotearoa nei. He Kāwanatanga e whakahaeretia ngā tikanga a ngā iwi, ā, ko te Tari Whakahaere tāngata ko te (Public Services). Ko tōna tikanga kia whakamarutia, kia whakarauoratia roatia ngā ahunga tāngata whēnua hoki (Customary Law). Koia hoki te take o te ture tino rangatiratanga (Common Law) ki tēnei whenua. Tuarua, mā te mahi ngātahi o Ngā Rangatira me te Karauna ka whakahou te tukanga whakahaere hou. Koia e karanga nei, e tohua nei, he whakakotahitanga. 4. Ka whakawhanake ai tātou , ka pono ai tātou kia tupu whakaritorito ngā hapori, ngā taiao ake tonu atu. Ka aro pū ki ngā reanga o te tāngata. Tōna tamarikitanga, tōna taiohinga, tōna rangatahitanga tonu. E hāngai ana ki tōna katoatanga, ā hinengaro, ā tinana, ā wairua tonu. Hei tauira kia aronuitia ngā whare hauora, ngā papakāinga, ngā whēnua tupu, ngā whare wānanga, ngā kōrero, ngā pūrākau, ngā taonga e heke iho mai. Ka arohia hoki ngā tikanga me ngā tukunga e whakahaere ai te tāngata. 5. Ngā mihi ki a koutou e tau ai ki tō tātou whārangi paetukutuku. Ahakoa ngā kohinga kōrero o runga ake nei, e hāngai ana ki te rangatiratanga me te whakahaeretanga o te hapū. Ka mōhiotia e tohua tonu ngā hapū ki ngā uara e orite ana, ko te PONO, te TIKA me te AROHA. Koia e tautokohia e tātou katoa kia mahingātahi ai. Tonoa ki te whārangi 'HE KARANGA'. |